Toplu Ulasim Ucretleri

Daldan dala atlamak gibi olacak, kusura bakmayin :) Bazen istatistikle ilgili yaziyorum, sonra kalite konusuna giriyorum, şimdi de trafikle ilgili yazacağım.
İstanbul'un ulaşım sorunu en çok üzerine kafa yorduğum sorunlardan biri.

Bence çok önemli bir sorun, çünkü biz İstanbulluların hayatı çürüyor yollarda. Hiç abartmıyorum, gerçekten de İstanbulda ulaşım son birkaç yıldır katlanılabilir bir dert olmanın ötesine geçti. Umarım belediye ve hükümet, bu konuya azami derecede fon ve insan ayırıp, sorunu ivedilikle çözerler. Ben çözebileceklerine inanıyorum, toplu konuttaki, sağlıktaki, ulusal hava ve kara ulaştırmasındaki başarıları bunun bir kanıtı. Neyse, bu yazıda toplu ulaşımın ücretlerine değineceğim. Konuyla ilgili sistem dinamiği perspektifinden hazırlanmış bir çalışma var, fakat ona burada girmeyeceğim şimdilik. Bu yazıyı Facebooktaki İstanbul'un Trafik Problemleri tartışma grubunda yazmıştım:
İstanbul'da toplu ulaşımın kısa ve orta uzunluktaki yolculuklar için çok yüksek ücretlendirildiğini düşünüyorum. Pek çok kişinin günlük yolculuğu 5-10 kilometre arası sürüyor. Bu uzunluktaki bir yolda insanların en az bir bazen iki minibüs, otobüs kullanması gerekiyor. Bu da ortalama 1.5 YTL tutuyor. Ancak aynı yolu özel arabasıyla alan bir kişi de ortalama 25 kuruş ve 7.5 kilometreden, yaklaşık 1.5 YTL'ye gidiyor. Dolayısıyla toplu ulaşım araçlarını kullanmanın insanlara sunduğu maliyet avantajı ortadan kalkıyor.
Şimdilik Türkiye'de hala insanların sadece 1/5'i özel araba sahibi. Fakat Türkiye zenginleştikçe, bu oranın Avrupa'daki gibi 1/1'e ulaşması bekleniyor. Bu durumda, insanlar arabaları varsa, daha ucuza gelmiyorsa neden toplu ulaşımı tercih etsin? Bunun sonucu artan trafik ve park problemleri olacaktır.
Toplu ulaşımın neden bu ücretlere yapıldığını tam anlayamıyorum. Mesela Ümraniye'den Üsküdar'a çalışan bir minibüs yolculuk boyunca ortalama 30-40 yolcu alıyor ki bu da yolculuk başına 50-60 YTL'lik bir gelir demek. Ancak minibüsün yaktığı yakıt 2-3 YTL'yi geçemez. Maliyetlerle gelir arasında çok büyük bir fark var. Bu farkın, yolcuların lehine azaltılması gerekiyor.
Bence buradaki temel sorunlardan biri, piyasanın bir tür oligopolist piyasa oluşu, yani az sayıda oyuncu tarafından denetlenmesi. Her ne kadar şoför esnafının sayısı çok olsa da, esnaflar odası ve belediyenin ortaklaşa toplantılarıyla fiyat üretici tarafından tek taraflı olarak belirleniyor. Piyasaya giriş yapan oyuncular, kendi fiyatlarını kendileri koyamıyor, rekabet ortaya çıkmıyor. Bu piyasanın eğer yapılabiliyorsa, daha serbest bir hale getirilmesi lazım. Eğer bu mümkün değilse, kamu tarafı ücretleri, müşterinin lehine düşürmeli.